4:30, 01/12/2010
|
||||||||
Nếu theo đúng tinh thần của một câu danh
ngôn nước ngoài "Người nào chê ta đúng, là thầy ta. Người nào khen ta
đúng, là bạn ta" thì có lẽ nhà báo lão thành Hữu Thọ, dù hơn tôi đến gần
một phần tư thế kỷ, cũng vẫn là một người bạn, vong niên, của tôi. Từ
khi được hân hạnh biết ông đến nay, tôi chủ yếu chỉ được nghe những lời
động viên khích lệ rất chí tình và cũng rất hào phóng!
Đã có lần tôi đánh bạo hỏi ông, phải chăng chính tác phong đó đã là bí quyết để ông vừa thành công về mặt nghề nghiệp và vừa thành công về danh vọng (chúng ta hãy cùng hiểu từ "danh vọng" theo nghĩa tích cực mà tất cả chúng ta, kể cả cụ Nguyễn Công Trứ ngày xưa cũng đều muốn có, vì "đã mang tiếng ở trong trời đất"). Và ông đã trả lời tôi như sau:
- Tôi thì chả có cái bí quyết gì, có điều là mình sống thật với mình. Tôi là nhà báo thì thích sự trao đổi, đặc biệt tôi nghĩ một trong những năng khiếu của nghề làm báo là thích sự trao đổi, và nếu không có người trao đổi thì tự triển khai lấy những ý kiến phản biện để tự mình trao đổi với mình. Tôi thường đi với các đồng chí lãnh đạo như một người giúp việc, mà cũng như một người tâm tình.
Tôi có một kỷ niệm rất sâu sắc thế này, lúc anh Nguyễn Chí Thanh mới sang làm nông nghiệp, các nhà báo giúp việc có tôi và anh Phan Quang. Anh Thanh nói: "Tôi cho các ông cãi, tôi cũng thích cãi, trên dưới cùng cãi. Tôi cũng mới sang làm nông nghiệp nên chưa hiểu gì cả". Anh ấy còn bảo: "Có thể đúng, có thể sai, nhưng cậu mà đúng một nửa thôi thì phải nhớ rằng một mình cậu đã chiếm 50% chân lý rồi. Cao Bá Quát ngày xưa ngạo nghễ thế cũng chỉ dám nói mình đọc được 1/3 bồ sách thiên hạ thôi".
Tôi bạo mồm thốt lên: "Anh ơi, chúng tôi có nói đúng 80% thì họ cũng quên cái 80% ấy đi, họ chỉ nhè 20% sai kia mà họ diệt". "Thế cậu vì việc hay vì cái ghế của cậu?". Mà ông Thanh là một con người có tính nết rất lạ, về chính trị thì không bao giờ ông ấy mắng những ý kiến phản biện cả, nhưng khi tôi cãi ông hai ba cái việc lặt vặt thì ông mắng tôi rất ghê gớm.
 |
Ông tự hào về danh hiệu nhà báo của mình nhưng không bao giờ bị huyễn tưởng bởi những ưu thế mà nghề nghiệp đem lại. Ông không quá e dè với thượng cấp nhưng cũng không "gần chùa gọi bụt bằng anh". Ông tâm sự:
- Đúng là báo chí có quyền lực, nhưng cái quyền lực đó là Đảng giao cho mình, Nhà nước giao cho mình, nhân dân giao cho mình. Nếu mình tách ra khỏi ba cái kia thì mình là cái gì? Khi làm Báo Nhân Dân, chúng tôi vẫn nói với nhau: "Này, không phải người làm ở Báo Nhân Dân là oai đâu. Nó oai là vì núp gốc cây đa. Chứ còn mỗi một người phải oai chính từ cái nhân cách của mình".
Những năm đầu đổi mới, có ba phóng sự rất nổi tiếng và đối với tôi đã để lại ấn tượng rất sâu sắc. Một là "Cái đêm hôm ấy đêm gì" của Phùng Gia Lộc, hai là "Người đàn bà quỳ" của Lê Văn Ba, ba là "Lời khai của bị can" của Trần Huy Quang. Ba bài đó của ba tác giả khác nhau nhưng tự nhiên nó lại đặt ra một vấn đề xã hội, và thực sự có tính dự báo rất ghê về vấn đề dân chủ, về vấn đề oan ức, về vấn đề kỳ thị người làm giàu trong xã hội...
Rồi tôi xin nói về sức mạnh của các nhà báo trong khoán 100, nếu không có họ thì chưa chắc đã có chỉ thị năm 1981 ra đời. Không có sự hoạt động tích cực của các nhà báo thì không thể có tiến triển vụ Năm Cam như chúng ta đã thấy. Thế nên phải nói sức mạnh của báo chí rất kinh khủng. "Giúp cho việc xử lý của Đảng được nhanh chóng" như theo một đánh giá trong nghị quyết của Đảng thì làm sao lại là mõ được?
Cụ Hồ đã nói: "Báo chí là chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng", thì cũng nên hiểu khi nó là xung kích trên mặt trận tư tưởng cách mạng thì nó cũng có khả năng là xung kích trên mặt trận tư tưởng phản cách mạng. Phải nên nhớ vai trò đi đầu của nó là cực kỳ quan trọng. Báo chí Nga cho đến bây giờ người ta tổng kết, Liên Xô sụp đổ nhanh có lỗi một phần do báo chí về những thông tin cường điệu phóng đại.
Không dám nói là một người đã hiểu về ông nhiều, nhưng ngay cả bây giờ, mỗi khi có những vấn đề gì cần lý giải bằng một tư duy tỉnh táo, sắc bén và đúng mực, tôi thường tìm tới nhà báo Hữu Thọ để trò chuyện. Và sáng ngày 18/11/2010, tôi cũng đã tới thăm nhà báo Hữu Thọ tại nhà riêng của ông. Như thường lệ, ông đón tôi rất chân tình với câu dặn dò, nói chuyện chơi thôi nhé, không cần phải viết báo gì cả…
Nhưng tôi là dân chuyên nghiệp, làm sao tôi lại không viết về những gì đã trao đổi với một nhà báo lão luyện và giàu kinh nghiệm sống như ông. Nói chung, tôi vẫn quan niệm rằng, chuyện gì cũng có thể đưa lên báo được, quan trọng là đưa theo cách nào và ở mức độ nào để không mạo phạm những quy tắc chung của cuộc sống cộng đồng.
Tiếp theo trang 1)
Hồng Thanh Quang: Ông chính thức về hưu cũng đã lâu rồi, tuổi cũng cao rồi. Liệu ông còn đủ sức theo dõi tình hình thời sự như trước nữa không ạ?
Nhà báo Hữu Thọ: Đã là nhà báo thì phải gắn với thời sự chứ làm sao khác được… Cũng tìm mọi cách mà tiếp cận.
Hồng Thanh Quang: Ông Putin ở bên Nga có lần đã nói, đã là cán bộ an ninh thì sẽ là cán bộ an ninh đến hết đời. Có lẽ là nhà báo cũng thế, một nhà báo đích thực thì dù về hưu cũng vẫn là nhà báo...
Nhà báo Hữu Thọ: Đúng thế. Mà nhà báo là phải gắn với thời sự. Đã làm báo, vấn đề lớn nhất là vấn đề thời sự. Có điều, người ta viết thời sự theo nhiều kiểu khác nhau chứ không nhất thiết…
Hồng Thanh Quang: "Mây trôi một chiều, chim kêu một giọng" - như câu thơ của Hoàng Nhuận Cầm? Nhưng "Anh một mình náo động một mình anh" thì chắc chắn là giống như tâm trạng của một nhà báo đích thực nhưng đã về hưu trước tình hình thời sự đương thời…
Nhà báo Hữu Thọ (cười): Có người viết trực tiếp, có những người thì nói xa xôi, nhưng nếu không gắn với thời sự thì làm sao gọi là nhà báo được? Thế cho nên thời sự cũng là vấn đề tôi trăn trở. Nhưng mà gắn với thời sự hiện nay thì cần nhớ nguyên tắc "nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật", sự thật là điều quan trọng nhất với thông tin "nói rõ sự thật" sau khi đã "đánh giá đúng sự thât" tới bản chất của sự kiện. Mỗi nhà báo Việt Nam đều là công dân của Việt Nam, hoạt động theo luật pháp đã đành rồi, nhưng mỗi con người còn có tâm luật, tức là luật trong lòng của mình với đất nước, với nhân dân.
Hồng Thanh Quang: Ở Việt Nam "trăm cái lý không bằng một tí cái tình", nên cái lòng người nó càng quan trọng phải không ạ?
Nhà báo Hữu Thọ: Trong chuyện này rất cần nhớ lại những lời Cụ Hồ đã nói. Cụ Hồ đã nói rằng, cần phải có lý có tình, cái tình quan trọng lắm, còn sống lạnh lùng thì có giỏi cũng chẳng để làm gì. Tôi nhớ có lần Cụ Hồ đã nói, sống với nhau mà không có tình nghĩa thì cũng không hiểu chủ nghĩa Mác-Lênin là gì…
Cụ đã đặt đến cái tầm: sống với nhau có tình nghĩa lại là một nội dung của những người Việt Nam theo chủ nghĩa Mác-Lênin. Thời điểm Cụ nói là lúc nào? Chúng ta hôm nay nên nhớ tới hoàn cảnh cụ thể khi Cụ Hồ đưa ra những câu nói khác nhau.
Hồng Thanh Quang: Rất đúng. Ngữ cảnh cực kỳ quan trọng. Không hiểu ngữ cảnh đôi khi dễ hiểu sai ý nghĩa thực các câu nói của lãnh tụ.
Nhà báo Hữu Thọ: Thời kỳ đấy là thời kỳ chỉnh đốn tổ chức, căng thẳng lắm... Lúc bấy giờ Cụ nói câu đấy, để thấy, à, hóa ra là trong đội ngũ chúng ta, ở đâu đó, trong một lúc nào đó cũng vẫn còn những chuyện sống với nhau thiếu nghĩa tình… Tôi nhớ, khi tôi tham gia vào việc chuẩn bị dự thảo
Tiếp theo trang 2)
Hồng Thanh Quang: Những người cộng sản chân chính không thể chấp nhận những tiểu xảo giữa đội ngũ của mình. Và khi buộc phải chứng kiến những cảnh đó thì trong trái tim tỉnh táo của chính trị gia cũng vang lên những giai điệu đầy phẫn nộ của văn học!
Nhà báo Hữu Thọ: Người Cộng sản Việt Nam thì phải có tình có nghĩa. Và có tình có nghĩa đã được Cụ Hồ coi như một nội dung của chủ nghĩa Mác-Lênin…
Hồng Thanh Quang: Của sự giác ngộ chủ nghĩa Mác-Lênin…
Nhà báo Hữu Thọ: … Ở Việt Nam, của người cộng sản Việt Nam, chứ chưa chắc của người châu Âu..
Hồng Thanh Quang: Người châu Âu thường là duy lý hơn, sòng phẳng hơn…
Nhà báo Hữu Thọ: Sòng phẳng hơn…
Hồng Thanh Quang: Người Việt bao giờ cũng vẫn lưu ý cái tình với nhau.
Nhà báo Hữu Thọ: Nhưng vấn đề là, cái tư duy ấy tới một lúc nào đó, ở trong một cái bối cảnh nào đó lại cản trở tư duy lý tính, lại trở thành lực cản. Nói cho cùng, tư duy lý tính về cơ bản nó mới tiếp cận được chân lý. Nhưng nếu chỉ lý tính thông thường thì không hoàn toàn hợp với tâm lý người Việt Nam ta. Cho nên một tí cái lý…
Hồng Thanh Quang: Tôi lại muốn nhắc lại, "trăm cái lý không bằng một tí cái tình"…
Nhà báo Hữu Thọ: Đúng! Mọi chuyện đều phức tạp. Cho nên truyền thống văn hóa Việt Nam khi bước vào xã hội hiện đại thì nó có mặt được và có mặt cản trở. Như tình làng nghĩa xóm của văn hóa làng xã vẫn là cái quan trọng nhất nhưng lại dễ nảy sinh tính cục bộ, địa phương, trọng "lệ" hơn luật.
Ví dụ: Nhiều đồng chí chúng tôi ngồi trao đổi với nhau, chưa thành một nghiên cứu khoa học, nhưng chúng tôi nói với nhau là bây giờ, trong Đảng hình như nguyên tắc phê bình và tự phê bình ít hiệu nghiệm như trước nữa. Tất nhiên, cũng có những nơi họ làm tốt công tác phê bình và tự phê bình, như chi bộ tôi ở đây, toàn cán bộ về hưu nhưng tôi xin nói là họp đến 12h trưa đấy…
Nhưng nhìn chung, phải công nhận rằng, ở một số nơi tinh thần phê bình và tự phê bình không cao. Và ở không ít nơi thay vào đó là một nguyên tắc khác: dĩ hòa vi quý. Nguyên tắc ấy vừa là mặt tốt của một xã hội ổn định nhưng nó sẽ hạn chế tính chiến đấu trong nội bộ chúng ta. Tôi "tha" cho anh để anh "tha" cho tôi, giữ được hòa thuận.
Hồng Thanh Quang: Thể tất cho nhau…
Nhà báo Hữu Thọ: Thể tất cho nhau…
Hồng Thanh Quang: Theo tôi, không nên chỉ áp dụng một nguyên tắc, cần hài hòa bổ sung các nguyên tắc với nhau để vừa giữ được tính chiến đấu trong nội bộ, vừa giữ được ổn định chung…
Nhà báo Hữu Thọ: Thế thì bây giờ, cần phải làm sao để nâng cao nguyên tắc tự phê bình và phê bình trên tinh thần xây dựng,…
Hồng Thanh Quang: Bây giờ vẫn phải trở về những nguyên tắc căn bản của Đảng ta, những nguyên tắc mà theo tôi, một đảng viên trẻ hơn ông rất nhiều cũng hiểu, đó là sự kết hợp của tất cả tinh thần duy lý của văn minh phương Tây cộng với cả sự duy tình của người Việt Nam… Hôm nay, nhìn lại, chúng ta cần hiểu tại sao phong cách lãnh đạo của Cụ Hồ luôn là tấm gương cho chúng ta? Bởi vì Cụ đã có được sự kết hợp ấy, tạo ra sự ổn định nhất và đỡ phải trả giá nhất, có đúng không ạ?
Nhà báo Hữu Thọ: Cái đấy là khoa học!
Hồng Thanh Quang: Vâng, cái đấy chính là khoa học!
Nhà báo Hữu Thọ: Ta nói như thế này, triết học khi vào nước ta thì bao giờ cũng qua bộ lọc của văn hóa Việt Nam, của nền văn hiến Việt Nam, rồi nó trở thành một thứ triết lý ở nước Việt Nam
Hồng Thanh Quang: Mang đặc thù cụ thể của nước ta. Như một giống cây khi chuyển sang vùng thổ nhưỡng khác thì phải thay đổi để thích ứng...
Nhà báo Hữu Thọ: Nhân nghĩa của Khổng Tử vào Việt Nam thì thành nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, mà nhân nghĩa của Nguyễn Trãi mới là nhân nghĩa của Việt Nam…
Hồng Thanh Quang: Thực sự tôi luôn luôn nghĩ rằng, chúng ta chỉ hay khi hành xử đúng theo cách hợp với chất người của mình. Tôi phải hành xử sao cho hợp với tố chất của tôi thì mới là đóng góp của tôi cho cái chung… Nhìn ra các vấn đề xã hội, tôi nghĩ rằng ngay cả khi áp dụng các tiêu chí toàn cầu hóa vào đất nước ta thì cũng luôn cần lưu ý tới những đặc thù riêng của Việt Nam, của giai đoạn phát triển hiện thời của chúng ta. Ở Việt Nam thì phản biện cũng phải theo cách của Việt Nam. Ông nghĩ thế nào về việc này?
Nhà báo Hữu Thọ: Nếu tôi nhớ không nhầm thì hình như tôi với Hồng Thanh Quang đã từng nói chuyện này với nhau rồi. Hai lần rồi phải không? Chúng ta đã đề cập đến chỗ, phản biện không có nghĩa là phản bác, xổ toẹt mọi thứ…
Lời người viết bài: Vâng, tôi vẫn nhớ. Tôi đã từng đặt ra vấn đề: "Hiện nay, một số người đang nói rất rầm rộ lên rằng, vai trò của trí thức là phải phản biện, phải tư duy độc lập, tức là phải "kênh kênh" một chút với chính quyền đương nhiệm. Nhìn từ góc độ ấy, một số người cho rằng các cụ ta ngày xưa không phải trí thức.
Theo những người này, kể cả các bậc sĩ phu ngày xưa cũng chưa phải trí thức vì luôn luôn nhất nhất nghe lời vua, đều hành xử theo cách trung quân ái quốc(?!), ông nghĩ thế nào về vấn đề này? Chúng ta phải có cái nhìn biện chứng thế nào để thấy là trí thức không phải lúc nào cũng phải nói ngang, tức là khi người ta nói A thì mình phải nói B, khi vua nói A thì anh phải nói B thì mới là trí thức?". Nhà báo Hữu Thọ lý giải:
- Theo Nghị quyết 7 của Trung ương về vấn đề trí thức vừa rồi, chúng ta định nghĩa trí thức là người có học vấn cao, chuyên môn cao trong từng lĩnh vực, tức là ta đã không gắn khái niệm trí thức với bằng cấp. Ngày xưa Đào Duy Từ cả cuộc đời có đỗ đạt gì đâu mà cả nước gọi bằng thầy.
Cụ Hồ cũng vậy, nhưng là Danh nhân Văn hóa thế giới… Trí thức là người có học vấn cao, trong đó có những người có bằng cấp và có những người không có bằng cấp nhưng người ta tự học mà trở thành những trí tuệ lỗi lạc. Nhưng có điều kiện thứ hai rất quan trọng trong khái niệm trí thức là phải có tư duy độc lập, sáng tạo.
Và cái thứ ba là phải có khả năng truyền bá. Sinh thời, ông Nguyễn Khắc Viện có lần đã tâm sự với tôi rằng, đối với một tờ báo thì số lượng phát hành rất quan trọng nhưng cái quan trọng nhất là phải nắm được đội ngũ độc giả đỉnh cao vì chính những độc giả tinh hoa sẽ làm việc truyền bá những gì đã được viết trên tờ báo…
Tờ báo sang trọng không nhất thiết có số lượng phát hành lớn, nhưng nó nhằm vào độc giả tinh hoa và độc giả tinh hoa ấy có khả năng truyền bá. Còn phản biện chỉ là một khả năng của trí thức. Nói chữ phản biện thì nên hiểu như thế này, về mặt khoa học, phản biện khác với phản bác.
Một số anh em bây giờ hay nhầm phản biện với phản bác. Phản biện là nêu lên cái này được, cái này còn thiếu, cái này không được; phản biện khoa học là như thế, trong phản biện có phần phản bác nhưng không phải tất cả là phản bác. Trên thế giới người ta đều nói rằng, báo chí làm nhiệm vụ phanh phui là biểu hiện sự dũng cảm, nhưng khi báo chí đưa ra được các giải pháp cho các khúc mắc còn tồn tại thì mới là báo chí xây dựng, đóng góp…
Hồng Thanh Quang: Mới là báo chí anh minh…
Nhà báo Hữu Thọ: Tức là anh phanh phui cũng tốt, nhưng anh phanh phui thì mới biểu hiện thái độ dũng cảm thôi, chưa đóng góp gì lắm đâu. Báo chí giải pháp là đàn anh của báo chí phanh phui. Trả lời câu hỏi "Làm thế nào" bao giờ cũng khó.
của Bộ Chính trị trình Ban chấp hành TW thông qua Nghị quyết Trung ương 6, lần 2, chúng tôi đã viết một câu mà về sau được Bộ Chính trị chấp nhận để trình TW. Câu đó thế này: Có những người dùng cả những âm mưu hèn hạ để hãm hại nhau…
Hồng Thanh Quang: Nói thế thì nặng đấy!
Nhà báo Hữu Thọ: Nặng! Nhưng tại làm sao chúng tôi dám viết câu ấy và tại làm sao các đồng chí chuẩn bị dự thảo cho Bộ Chính trị lại chấp nhận câu ấy. Vì trong thực tế lúc đó có chuyện như vậy… Và sự thật làm cho chúng tôi xúc động mà viết một câu ít mang tính chính luận của văn kiện nhưng lại được chấp nhận.
Tiếp theo trang 2)
Hồng Thanh Quang: Những người cộng sản chân chính không thể chấp nhận những tiểu xảo giữa đội ngũ của mình. Và khi buộc phải chứng kiến những cảnh đó thì trong trái tim tỉnh táo của chính trị gia cũng vang lên những giai điệu đầy phẫn nộ của văn học!
Nhà báo Hữu Thọ: Người Cộng sản Việt Nam thì phải có tình có nghĩa. Và có tình có nghĩa đã được Cụ Hồ coi như một nội dung của chủ nghĩa Mác-Lênin…
Hồng Thanh Quang: Của sự giác ngộ chủ nghĩa Mác-Lênin…
Nhà báo Hữu Thọ: … Ở Việt Nam, của người cộng sản Việt Nam, chứ chưa chắc của người châu Âu..
Hồng Thanh Quang: Người châu Âu thường là duy lý hơn, sòng phẳng hơn…
Nhà báo Hữu Thọ: Sòng phẳng hơn…
Hồng Thanh Quang: Người Việt bao giờ cũng vẫn lưu ý cái tình với nhau.
Nhà báo Hữu Thọ: Nhưng vấn đề là, cái tư duy ấy tới một lúc nào đó, ở trong một cái bối cảnh nào đó lại cản trở tư duy lý tính, lại trở thành lực cản. Nói cho cùng, tư duy lý tính về cơ bản nó mới tiếp cận được chân lý. Nhưng nếu chỉ lý tính thông thường thì không hoàn toàn hợp với tâm lý người Việt Nam ta. Cho nên một tí cái lý…
Hồng Thanh Quang: Tôi lại muốn nhắc lại, "trăm cái lý không bằng một tí cái tình"…
Nhà báo Hữu Thọ: Đúng! Mọi chuyện đều phức tạp. Cho nên truyền thống văn hóa Việt Nam khi bước vào xã hội hiện đại thì nó có mặt được và có mặt cản trở. Như tình làng nghĩa xóm của văn hóa làng xã vẫn là cái quan trọng nhất nhưng lại dễ nảy sinh tính cục bộ, địa phương, trọng "lệ" hơn luật.
Ví dụ: Nhiều đồng chí chúng tôi ngồi trao đổi với nhau, chưa thành một nghiên cứu khoa học, nhưng chúng tôi nói với nhau là bây giờ, trong Đảng hình như nguyên tắc phê bình và tự phê bình ít hiệu nghiệm như trước nữa. Tất nhiên, cũng có những nơi họ làm tốt công tác phê bình và tự phê bình, như chi bộ tôi ở đây, toàn cán bộ về hưu nhưng tôi xin nói là họp đến 12h trưa đấy…
Nhưng nhìn chung, phải công nhận rằng, ở một số nơi tinh thần phê bình và tự phê bình không cao. Và ở không ít nơi thay vào đó là một nguyên tắc khác: dĩ hòa vi quý. Nguyên tắc ấy vừa là mặt tốt của một xã hội ổn định nhưng nó sẽ hạn chế tính chiến đấu trong nội bộ chúng ta. Tôi "tha" cho anh để anh "tha" cho tôi, giữ được hòa thuận.
Hồng Thanh Quang: Thể tất cho nhau…
Nhà báo Hữu Thọ: Thể tất cho nhau…
Hồng Thanh Quang: Theo tôi, không nên chỉ áp dụng một nguyên tắc, cần hài hòa bổ sung các nguyên tắc với nhau để vừa giữ được tính chiến đấu trong nội bộ, vừa giữ được ổn định chung…
Nhà báo Hữu Thọ: Thế thì bây giờ, cần phải làm sao để nâng cao nguyên tắc tự phê bình và phê bình trên tinh thần xây dựng,…
Hồng Thanh Quang: Bây giờ vẫn phải trở về những nguyên tắc căn bản của Đảng ta, những nguyên tắc mà theo tôi, một đảng viên trẻ hơn ông rất nhiều cũng hiểu, đó là sự kết hợp của tất cả tinh thần duy lý của văn minh phương Tây cộng với cả sự duy tình của người Việt Nam… Hôm nay, nhìn lại, chúng ta cần hiểu tại sao phong cách lãnh đạo của Cụ Hồ luôn là tấm gương cho chúng ta? Bởi vì Cụ đã có được sự kết hợp ấy, tạo ra sự ổn định nhất và đỡ phải trả giá nhất, có đúng không ạ?
Nhà báo Hữu Thọ: Cái đấy là khoa học!
Hồng Thanh Quang: Vâng, cái đấy chính là khoa học!
Nhà báo Hữu Thọ: Ta nói như thế này, triết học khi vào nước ta thì bao giờ cũng qua bộ lọc của văn hóa Việt Nam, của nền văn hiến Việt Nam, rồi nó trở thành một thứ triết lý ở nước Việt Nam
Hồng Thanh Quang: Mang đặc thù cụ thể của nước ta. Như một giống cây khi chuyển sang vùng thổ nhưỡng khác thì phải thay đổi để thích ứng...
Nhà báo Hữu Thọ: Nhân nghĩa của Khổng Tử vào Việt Nam thì thành nhân nghĩa của Nguyễn Trãi, mà nhân nghĩa của Nguyễn Trãi mới là nhân nghĩa của Việt Nam…
Hồng Thanh Quang: Thực sự tôi luôn luôn nghĩ rằng, chúng ta chỉ hay khi hành xử đúng theo cách hợp với chất người của mình. Tôi phải hành xử sao cho hợp với tố chất của tôi thì mới là đóng góp của tôi cho cái chung… Nhìn ra các vấn đề xã hội, tôi nghĩ rằng ngay cả khi áp dụng các tiêu chí toàn cầu hóa vào đất nước ta thì cũng luôn cần lưu ý tới những đặc thù riêng của Việt Nam, của giai đoạn phát triển hiện thời của chúng ta. Ở Việt Nam thì phản biện cũng phải theo cách của Việt Nam. Ông nghĩ thế nào về việc này?
Nhà báo Hữu Thọ: Nếu tôi nhớ không nhầm thì hình như tôi với Hồng Thanh Quang đã từng nói chuyện này với nhau rồi. Hai lần rồi phải không? Chúng ta đã đề cập đến chỗ, phản biện không có nghĩa là phản bác, xổ toẹt mọi thứ…
Lời người viết bài: Vâng, tôi vẫn nhớ. Tôi đã từng đặt ra vấn đề: "Hiện nay, một số người đang nói rất rầm rộ lên rằng, vai trò của trí thức là phải phản biện, phải tư duy độc lập, tức là phải "kênh kênh" một chút với chính quyền đương nhiệm. Nhìn từ góc độ ấy, một số người cho rằng các cụ ta ngày xưa không phải trí thức.
Theo những người này, kể cả các bậc sĩ phu ngày xưa cũng chưa phải trí thức vì luôn luôn nhất nhất nghe lời vua, đều hành xử theo cách trung quân ái quốc(?!), ông nghĩ thế nào về vấn đề này? Chúng ta phải có cái nhìn biện chứng thế nào để thấy là trí thức không phải lúc nào cũng phải nói ngang, tức là khi người ta nói A thì mình phải nói B, khi vua nói A thì anh phải nói B thì mới là trí thức?". Nhà báo Hữu Thọ lý giải:
- Theo Nghị quyết 7 của Trung ương về vấn đề trí thức vừa rồi, chúng ta định nghĩa trí thức là người có học vấn cao, chuyên môn cao trong từng lĩnh vực, tức là ta đã không gắn khái niệm trí thức với bằng cấp. Ngày xưa Đào Duy Từ cả cuộc đời có đỗ đạt gì đâu mà cả nước gọi bằng thầy.
Cụ Hồ cũng vậy, nhưng là Danh nhân Văn hóa thế giới… Trí thức là người có học vấn cao, trong đó có những người có bằng cấp và có những người không có bằng cấp nhưng người ta tự học mà trở thành những trí tuệ lỗi lạc. Nhưng có điều kiện thứ hai rất quan trọng trong khái niệm trí thức là phải có tư duy độc lập, sáng tạo.
Và cái thứ ba là phải có khả năng truyền bá. Sinh thời, ông Nguyễn Khắc Viện có lần đã tâm sự với tôi rằng, đối với một tờ báo thì số lượng phát hành rất quan trọng nhưng cái quan trọng nhất là phải nắm được đội ngũ độc giả đỉnh cao vì chính những độc giả tinh hoa sẽ làm việc truyền bá những gì đã được viết trên tờ báo…
Tờ báo sang trọng không nhất thiết có số lượng phát hành lớn, nhưng nó nhằm vào độc giả tinh hoa và độc giả tinh hoa ấy có khả năng truyền bá. Còn phản biện chỉ là một khả năng của trí thức. Nói chữ phản biện thì nên hiểu như thế này, về mặt khoa học, phản biện khác với phản bác.
Một số anh em bây giờ hay nhầm phản biện với phản bác. Phản biện là nêu lên cái này được, cái này còn thiếu, cái này không được; phản biện khoa học là như thế, trong phản biện có phần phản bác nhưng không phải tất cả là phản bác. Trên thế giới người ta đều nói rằng, báo chí làm nhiệm vụ phanh phui là biểu hiện sự dũng cảm, nhưng khi báo chí đưa ra được các giải pháp cho các khúc mắc còn tồn tại thì mới là báo chí xây dựng, đóng góp…
Hồng Thanh Quang: Mới là báo chí anh minh…
Nhà báo Hữu Thọ: Tức là anh phanh phui cũng tốt, nhưng anh phanh phui thì mới biểu hiện thái độ dũng cảm thôi, chưa đóng góp gì lắm đâu. Báo chí giải pháp là đàn anh của báo chí phanh phui. Trả lời câu hỏi "Làm thế nào" bao giờ cũng khó.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét